จากบทความแหนแดงในนาขั้นบันไดบนพื้นที่สูงและจากการถ่ายทอดองค์ความรู้ เรื่อง“วิธีการฟื้นฟูความอุดมสมบูรณ์ของดินนาขั้นบันไดโดยใช้แหนแดง” ให้แก่เกษตรกรในพื้นที่โครงการพัฒนาพื้นที่สูงแบบโครงการหลวง โดยมีการใช้แหนแดงร่วมกับการใช้ปุ๋ยตามค่าวิเคราะห์ดินและปลูกถั่วแดงหลวงหลังนา โดยใส่แหนแดง อัตรา 25 กก./ไร่ หลังดำนา 7-15 วัน เพื่อให้ข้าวตั้งตัวได้ก่อน และใส่ปุ๋ยคอก อัตรา 3 กก./ไร่ รักษาระดับน้ำในนาข้าวให้ลึกประมาณ 15 เซนติเมตร หลังจากนั้นแหนแดงจะขยายตัวเต็มพื้นที่แปลงนาขั้นบันได กลายเป็นแหล่งไนโตรเจนให้กับข้าวนาต่อไป ซึ่งเกษตรกรได้นำองค์ความรู้ไปใช้ในการฟื้นฟูความอุดมสมบูรณ์ของดินในนาขั้นบันไดในหลายชุมชน 

ในบทความนี้เราจะมาทำความรู้จักกับแหนแดงเพิ่มมากขึ้นถึงวิธีการเลี้ยงแหนแดงบนพื้นที่สูงเพื่อเป็นแหล่งธนาคารของแหนแดง รวมถึงประโยชน์ของแหนแดงด้วย

แหนแดง (Azolla spp.) เป็นเฟิร์นน้ำขนาดเล็กพบอยู่ทั่วไปบริเวณน้ำนิ่ง นิยมนำมาเลี้ยงในนาข้าวสำหรับเป็นปุ๋ยพืชสดบำรุงดิน เนื่องจากในใบของแหนแดงมีสิ่งมีชีวิตเล็กๆ ที่เรียกว่า สาหร่ายสีเขียวแกมน้ำเงิน (Cyanobacteria) อาศัยอยู่ซึ่งสามารถตรึงไนโตรเจนจากอากาศได้ ทำให้แหนแดงเจริญเติบโตได้เร็ว นอกจากนี้แหนแดงยังมีไนโตรเจนเป็นองค์ประกอบสูง เรียกได้ว่าแหนแดงเป็นโรงงานผลิตปุ๋ยไนโตรเจนทางชีวภาพอย่างดีเลย

ธนาคารแหนแดง

ธนาคารแหนแดง เกิดขึ้นจากแนวคิดที่จะให้ชุมชนมีแหนแดงไว้ใช้สำหรับการทำการเกษตรบนพื้นที่สูง ซึ่งได้ทดลองการขยายพันธุ์แหนแดงหลายวิธีเพื่อให้เหมาะสมกับความต้องการและการใช้ประโยชน์แหนแดงของเกษตรกรในแต่ละชุมชน ซึ่งสรุปได้ 3 วิธี ดังนี้

1. เลี้ยงแหนแดงในบ่อซีเมนต์

1) เตรียมบ่อซีเมนต์ ขนาดเส้นผ่าศูนย์กลาง 80 เซนติเมตร ปิดฝาที่ก้นบ่อพร้อมเจาะรูระบายน้ำ

2) เติมน้ำลงในบ่อซีเมนต์ หลังจากนั้นใช้ขุยมะพร้าวหรือหยวกกล้วยแช่ทิ้งไว้ 1-2 สัปดาห์ เพื่อดูดซับความเป็นด่างจากปูน

3) ปล่อยน้ำเก่าทิ้ง แล้วเติมน้ำในบ่อ 20-30 ซม. เทดินลงไป ประมาณ 5 เซนติเมตร และใส่ปุ๋ยคอก 0.5 กิโลกรัม พักน้ำให้ตกตะกอน

4) นำแหนแดงสดลงไปในบ่อ ประมาณ 250 กรัม กระจายให้ทั่วบ่อ หลังจากนั้นประมาณ 1-2 สัปดาห์ แหนแดงจะขยายจำนวนจนเต็มบ่อ สามารถตักไปใช้ได้ โดยแบ่งแหนแดงออกเป็น 4 ส่วน ตักไปใช้ 3 ส่วน และคงเหลือแหนแดงไว้ในบ่อ 1 ส่วน เพื่อเป็นแม่พันธุ์ต่อไป

5) เติมปุ๋ยคอกลงในบ่อประมาณ 0.5 กิโลกรัม ทุกๆ 1 เดือน

2. เลี้ยงแหนแดงในกระบะพลาสติก

1) เติมน้ำในบ่อ 20-30 ซม. เทดินลงไป ประมาณ 5 เซนติเมตร และใส่ปุ๋ยคอก 0.5 กิโลกรัม พักน้ำให้ตกตะกอน

2) นำแหนแดงสดลงไปในบ่อ ประมาณ 200 กรัม กระจายให้ทั่วบ่อ หลังจากนั้นประมาณ 1-2 สัปดาห์ แหนแดงจะขยายจำนวนจนเต็มบ่อ สามารถตักไปใช้ได้ โดยแบ่งแหนแดงออกเป็น 4 ส่วน ตักไปใช้ 3 ส่วน และคงเหลือแหนแดงไว้ในบ่อ 1 ส่วน เพื่อเป็นแม่พันธุ์ต่อไป

3) เติมปุ๋ยคอกลงในบ่อประมาณ 0.5 กิโลกรัม ทุกๆ 1 เดือน