ที่สำคัญของไทยและภูมิภาคคือด้วงหนวดยาวเจาะลำต้นกาแฟสีขาว Xylotrechus quadripes (white stem borer) เป็นแมลงศัตรูพืชสำคัญของกาแฟ โดยเฉพาะในพื้นที่ปลูกเขตร้อนและกึ่งร้อนชื้น ตัวเต็มวัยเป็นด้วงปีกแข็งขนาดเล็ก สีน้ำตาลเข้มถึงดำ วงจรชีวิตของมันสร้างความเสียหายอย่างต่อเนื่อง เนื่องจากตัวหนอนจะเจาะเข้าไปอาศัยและกัดกินเนื้อเยื่อภายในลำต้นหรือกิ่งกาแฟ ทำให้ระบบลำเลียงน้ำและอาหารของต้นเสียหาย พบการระบาดสูงในต้นอายุ 3–7 ปี ตัวเต็มวัยบินมากสุดช่วงปลายฤดูแล้ง และการระบาดสัมพันธ์กับความร้อนชื้นสูงและทรงพุ่มทึบ 

ชนิดและชีววิทยาที่เกี่ยวข้อง

• Xylotrechus quadripes (ด้วงหนวดยาวเจาะลำต้นสีขาว): ตัวหนอนเจาะท่อลำเลียงในลำต้น/กิ่งทำให้กิ่งแห้ง ต้นโทรม ตาย

ปัจจัยที่สัมพันธ์กับการระบาด

• วงจรชีวิตของแมลง ช่วงบินของตัวเต็มวัย X. quadripes ยาวหลายเดือนต่อปี จึงต้องเฝ้าระวังต่อเนื่องและกำหนดจังหวะจัดการตามคลื่นการบิน ไม่ใช่เฉพาะช่วงสั้นๆ
• สภาพแปลงและความเครียดของต้น ต้นกาแฟที่อ่อนแอจากความไม่สมบูรณ์ของต้น อากาศร้อนและแล้ง หรือทรงพุ่มทึบ/อากาศไม่ถ่ายเท มีโอกาสถูกเข้าทำลายมากขึ้น 

การสำรวจและเฝ้าระวัง

• สัญญาณภาคสนาม ดูจาก ขี้เลื่อย/เศษฝุ่นไม้ที่รูเจาะ กิ่งเหี่ยวเหลือง แห้งตายเป็นช่วงๆ ตรวจเข้มบริเวณโคนกิ่ง-ลำต้นที่มีรอยแตกหรือบาดแผลเก่า
• ดักแมลงด้วยฟีโรโมน เพื่อติดตามประชากรตัวเต็มวัย (และใช้ลดจำนวน) วางดักกระจายระดับทรงพุ่มและแนวขอบแปลง ปรับความหนาแน่นตามระดับความเสี่ยง

แนวทางป้องกันและกำจัดแบบบูรณาการ (IPM)

• สุขอนามัยแปลงและตัดทำลาย สำรวจสม่ำเสมอ ตัดกิ่ง/ต้นที่ถูกเจาะรุนแรงแล้วเผาทำลาย เพื่อตัดวงจรในแปลง
• จัดการทรงพุ่มและโภชนาการ รักษาทรงพุ่มโปร่ง อากาศถ่ายเท ลดกิ่งซ้อนทับ บำรุงธาตุอาหารและน้ำสมดุล ลดความเครียดของต้น (สนับสนุนความต้านทานโดยรวม)
• ใช้กับดัก  เพิ่มจำนวนกับดักในช่วงที่ดักตรวจพบการบินสูง เพื่อกดประชากรก่อนวางไข่ที่ลำต้น
• วิธีเชิงกล งานต่างประเทศรายงานการ “ลอกเปลือกลำต้น/กิ่งหลักหนา” (debarking) ของกาแฟ
• อะราบิกาบางช่วงเพื่อรบกวนการวางไข่และทำลายที่หลบซ่อน และการทาสีขาวบริเวณลำต้นเพื่อป้องกันการวางไข่ของแมลง
• ชีวภัณฑ์และศัตรูธรรมชาติ ใช้เสริมได้ในระบบ IPM (เช่น เชื้อราราก่อโรคแมลง/แตนเบียน) โดยเป็นการเพิ่มความหลากหลายชีวภาพและหลีกเลี่ยงการพ่นสารที่รบกวนอย่างต่อเนื่อง
• สารเคมี (เป็นทางเลือกท้าย) แต่การใช้สารเคมีจะไม่ได้ผลเมื่อหนอนเข้าด้านในลำต้น จึงมุ่งพ่นพุ่งเป้า “ช่วงบินของตัวเต็มวัย” รอบโคน/กิ่งหลักตามสัญญาณจากดักและการสำรวจภาคสนาม และใช้ตามคำแนะนำหน่วยงานรัฐเท่านั้น

เขียน/ เรียบเรียงเรื่องโดย : ดร.สิทธิเดช ร้อยกรอง

ออกแบบและเผยแพร่สื่อออนไลน์โดย เนตรชนก สายคง สำนักยุทธศาสตร์และแผน