ชุมชนป่าเมี่ยง เป็นชุมชนเล็กๆ กระจายตัวอยู่บนพื้นที่สูงล้อมรอบไปด้วยป่าและแหล่งต้นน้ำที่อุดมสมบูรณ์ ชาวป่าเมี่ยงมีวิถีชีวิตที่เรียบง่ายอยู่กับธรรมชาติ มีอาชีพหลักคือการทำสวนวนเกษตร ที่มุ่งเน้นการปลูกเมี่ยงผสมผสานกับไม้ป่า ไม้ผล พืชผัก พืชสมุนไพร และไม้ใช้สอยต่าง ๆ ที่จำเป็นต่อการดำรงชีวิต ช่วยสร้างรายได้ และรักษาสมดุลของระบบนิเวศ ด้วยเหตุนี้จึงทำให้พื้นที่สวนวนเกษตรของชุมชนป่าเมี่ยงมีความหลากหลายของชนิดพืชที่น่าศึกษาและเรียนรู้อย่างยิ่ง

      โครงการวิจัยและพัฒนาการอนุรักษ์ ฟื้นฟู และใช้ประโยชน์ความหลากหลายทางชีวภาพเพื่อเป็นธนาคารของชุมชนบนพื้นที่สูง (Food Bank) ได้ทำการสำรวจความหลากหลายและการใช้ประโยชน์ของพืชในพื้นที่สวนวนเกษตรชุมชนป่าเมี่ยง บ้านห้วยน้ำกืน เขตรับผิดของศูนย์พัฒนาโครงการหลวงห้วยโป่ง ตำบลแม่เจดีย์ อำเภอเวียงป่าเป้า จังหวัดเชียงราย พบพืชทั้งหมด 132 ชนิด 103 สกุล 59 วงศ์ จำแนกเป็นพืชอาหารและเครื่องดื่ม จำนวน 93 ชนิด ไม้ใช้สอย จำนวน 23 ชนิด และพืชสมุนไพร จำนวน 16 ชนิด

       เมื่อนำมาวิเคราะห์ค่าความหลากชนิด (Shannon Wiener's Index : H’) พบว่าสวนวนเกษตรแห่งนี้ มีค่าความหลากชนิด เท่ากับ 2.21 โดยชนิดไม้ที่มีค่าความหลากชนิดสูงสุด 10 อันดับแรก ได้แก่ ชาเลือดมังกร ลิงลาว กาแฟ ชาเมี่ยง ชาอู่หลง พลับ ทะโล้ กล้วยฤาษี อะโวคาโด และ มะขามป้อม รายละเอียดดังตาราง

     จะเห็นได้ว่าพืชที่มีค่าความหลากชนิดสูงส่วนใหญ่เป็นพืชเศรษฐกิจหลักของชุมชน ที่สามารถนำมารับประทานเป็นผลไม้ อาหาร และเครื่องดื่มเพื่อสุขภาพได้เป็นอย่างดี นอกจากนี้ยังมีไม้ป่าดั้งเดิมช่วยให้ร่มเงา และมีวิสัยพืชที่หลากหลายทำให้ระบบนิเวศแห่งนี้มีหลายชั้นเรือนยอดและมีความสัมพันธ์ต่อกัน ในขณะที่พืชชนิดอื่น ๆ ที่ไม่ใช่พืชเศรษฐกิจหลักของชุมชน จะเพาะปลูกไว้ในสวนแค่พอกิน พอใช้ เช่น มะขม หมากผู้หมากเมีย ต้างหลวง กล้วยน้ำว้า มันปลา มะกิ้ง ชะอมไร้หนาม ต๋าว มะแขว่น ผักเฮือด และ น้อยหนาเครือ เป็นต้น “สวนวนเกษตร จึงเปรียบเสมือนเป็นแหล่งธนาคารอาหารชุมชน หรือ Food Bank ของชาวป่าเมี่ยง” ที่บรรพบุรุษชาวป่าเมี่ยงดูแล รักษา สืบทอดกันมายาวนาน เพื่อให้ลูกหลานมีอาชีพ มีอาหารและยา มีไม้ใช้สอย และสามารถอยู่ร่วมกับป่าได้อย่างเกื้อกูลกัน

“พืชท้องถิ่น” กับการใช้ประโยชน์เป็นแหล่งอาหารและใช้สอยของชุมชน

ตัวอย่างพืชที่สำรวจพบในพื้นที่สวนวนเกษตร ชุมชนป่าเมี่ยงบ้านห้วยน้ำกืน

เขียน / เรียบเรียงเรื่องโดย: นางสาวนิจปวริชศา ภพักตร์จันทร์ และ นางสาวจารุณี ภิลุมวงค์