ชื่อทางวิทยาศาสตร์   Cymara seolymus

ชื่อสามัญ globe artichoke

ชื่อวงศ์  Asteraceae

ลักษณะทางพฤษศาสตร์ : [1]

ลักษณะทั่วไป เป็นไม้ประเภทล้มลุก วงศ์เดียวกันกับดอกทานตะวัน มีสองสายพันธุ์คือ พันธุ์ใบเขียวและพันธุ์ใบม่วง ดอกออกหน้าตาเหมือนกัน รสชาติเดียวกัน ลำต้นโปร่งไม่สูงนัก ขนาด 50 ซม. ถึง 100 ซม. รอบต้นมีเส้นผ่าศูนย์กลางขนาด 120 ซม. อายุต้นสามารถเก็บเกี่ยวได้ยาวนาน 5 - 10 ปี การเก็บเกี่ยวต้องเก็บเกี่ยวด้วยแรงคน ต้องเลือกคัดดอกตามอายุที่ต้องการ เมื่อเก็บเกี่ยวจนหมดต้นแล้ว จะตัดต้นช่วงบนทั้งหมดทิ้ง คงเหลือเป็นตอต้นสูงจากพื้นดินสัก 8 - 10 นิ้วเท่านั้น เพื่อให้ตาใหม่แตกยอดเป็นต้นใหม่ต่อไป อาร์ติโชกเป็นพืชถิ่นดั้งเดิมในเขตเมดิเตอร์เรเนียน ที่ปลูกกินกัน ในปัจจุบันเป็นพันธุ์ที่เริ่มเพาะปลูกในซิซีลี ประเทศอิตาลี สมัยศตวรรษที่ 15 แต่บางกระแสก็บอกว่าเริ่มในแอฟริกาเหนือก่อน นี่เป็นเงื่อนไขข้อหนึ่งที่ครัวอิตาเลียนนิยมกินอาร์ติโชกกัน โดยเฉพาะหมู่ขุนน้ำขุนนาง ต่อมาอาร์ติโชกแพร่หลายพร้อมนางแคเทอรีน เมดิชี แห่งกรุงฟลอเรนซ์ สู่ราชสำนักฝรั่งเศสในศตวรรษที่ 16 ทำให้เป็นที่นิยมอย่างแพร่หลายของครอบครัวราชสำนักของฝรั่งเศสมาอย่างต่อเนื่อง มีการเพาะปลูกมากในฝรั่งเศส

การใช้ประโยชน์และคุณค่าทางอาหาร เป็นผักที่ชาวอิตาเลียนชอบรับประทานกันมาก มีไขมันต่ำ นิยมนำดอกมาประกอบอาหารโดยตัดเอากลีบเลี้ยงดอกด้านนอกออก ส่วนกลีบดอกและเกสรด้านในใช้มีดคว้านออกให้หมด จะเหลือเพียงฐานรองดอกนำมาสอดไส้สมุนไพรทอดด้วยน้ำมันมะกอก นำมาหั่นเป็นชิ้นเล็กๆ นึ่ง ลวก ชุบแป้งทอด หรือรับประทานสดโดยใส่ในสลัด การกินอาร์ติโชกก็คือการกินดอกที่ยังตูม ตั้งแต่ดอกอ่อน ดอกขนาดกลางไปจนถึงดอกขนาดใหญ่ ซึ่งยังอยู่ในภาวะดอกตูมอยู่ ดอกอาร์ติโชกที่บานนั้นสวยงามเป็นกลีบสีม่วงอมขาว ซึ่งเขาจะปล่อยให้บาน เมื่อต้องการเมล็ดมาขยายพันธุ์

สภาพแวดล้อมที่เหมาะสม :  [1]

อาร์ติโชกชอบอากาศไม่ร้อนจัด ไม่หนาวจัด เย็นกำลังดี ความชื้นพอเหมาะ ดังนั้นที่ราบสูงตามภูเขาจึงเหมาะสำหรับการปลูกอาร์ติโชก เสน่ห์ของผักชนิดนี้อยู่ที่ฐานดอก ซึ่งถูกเรียกว่า “ใจอาร์ติโชก” (artichoke heart) ฤดูกาลเก็บเกี่ยวผักดอกชนิดนี้ ที่ไม่ใช่ของบ้านเมืองเอเชียหากแต่เป็นที่รัฐแคลิฟอร์เนีย ในเดือนมีนาคมถึงเดือนพฤษภาคม และมีตลอดทั้งปี เพียงแต่ไม่มากเท่าเดือนดังกล่าว ดอกอาร์ติโชกขนาดเล็กขายแบบเป็นผักดอกสด ขนาดใหญ่จำนวนหนึ่งในสี่ นำมาทำใจอาร์ติโชกกระป๋อง มงกุฎอาร์ติโชกแช่แข็ง (artichoke crown) 

การเก็บเกี่ยวและการจัดการหลังการเก็บเกี่ยว : [2]

ช่วงเก็บเกี่ยว เก็บเกี่ยวเมื่อดอกตูมปิดสนิท

การเก็บเกี่ยว

1. เก็บเกี่ยวเมื่อมีอายุที่เหมาะสมโดยใช้มีดหรือกรรไกรตัด

2. ตัดแต่งให้เหลือด้านดอกไว้ประมาณ 10 เซนติเมตร

3. วางเรียงกันเป็นชั้นๆ ในภาชนะบรรจุหรือตะกร้าพลาสติก โดยมีกระดาษกั้นในแต่ละชั้น

4. ขนส่งโดยรถธรรมดาหรือรถห้องเย็น

ข้อกำหนดเรื่องคุณภาพ คุณภาพขั้นต่ำ เป็นอาร์ติโชกทั้งดอก สด สะอาด รูปร่างและสีตรงตามพันธุ์ ดอกปิดแน่น ก้านดอกไม่แก่ ไม่มีลักษณะเป็นเนื้อไม้ ปลอดภัยจากสารเคมี

การจัดชั้นคุณภาพ

 ชั้นหนึ่ง  1. ดอกมีเส้นผ่าศูนย์กลางไม่ต่ำกว่า 7 เซนติเมตร

       2. ไม่มีตำหนิต่างๆ

       3. มีคุณภาพอย่างน้อยตามคุณภาพขั้นต่ำ 

ชั้น U   1. ดอกมีเส้นผ่าศูนย์กลางอยู่ระหว่าง 5 - 7 เซนติเมตร

      2. มีตำหนิได้บ้างไม่เกิน 10 เปอร์เซ็นต์ ของจำนวนในภาชนะบรรจุ

      3. มีคุณภาพอย่างน้อยตามคุณภาพขั้นต่ำ

ข้อกำหนดในการจัดเรียง อาร์ติโชกในภาชนะบรรจุเดียวกันต้องเป็นพันธุ์เดียวกัน ชั้นคุณภาพเดียวกันและมีคุณภาพสม่ำเสมอ

การเตรียมสู่ตลาด

1. ตัดแต่งก้านดอก

2. บรรจุถุงพลาสติกเจาะรูหรือกล่องกระดาษเคลือบไข

การเก็บรักษา อุณหภูมิ 0 องศาเซลเซียส ความชื้นสัมพัทธ์ 95 - 100 เปอร์เซ็นต์ สามารถเก็บรักษาได้นาน 2 – 3สัปดาห์

ช่วงเวลาที่มีผลผลิต : ก.พ. - พ.ค.

เอกสารอ้างอิง :

[1] หนังสือเรื่องการปลูกผักบนพื้นที่สูง

[2] ตุลาคม 2545.คู่มือการจัดชั้นคุณภาพผัก.กองพัฒนาเกษตรที่สูง สำนักงานปลัดกระทรวงเกษตรและสหกรณ์