“ ผึ้งและชันโรงดำรงชีพด้วยเกสรและน้ำหวาน จากดอกของพืช ”

     มนุษย์รู้จักความหวานที่ได้จากแมลงในธรรมชาติครั้งแรกนั้นคือ “น้ำผึ้ง” ซึ่งเป็นน้ำหวานที่มีลักษณะข้น หนืด สีเหลืองทองเหมือนอำพันที่เกิดจากการรวบรวมน้ำหวานจากพืชนานาชนิด

     ผึ้งและชันโรงเป็นแมลงสังคมขนาดเล็ก ต้องการเกสรพืช (ละอองเรณู) เพื่อเป็นแหล่งอาหารและสารที่มีประโยชน์สำหรับการเจริญเติบโต และการพัฒนาการของแมลงวัยอ่อนภายในรัง อีกทั้งยังต้องการน้ำต้อย (nectar) หรือน้ำหวานจากต้นไม้เพื่อเป็นแหล่งของพลังงานในการประกอบกิจกรรมต่าง ๆ เช่น การทำความสะอาดรัง การดูแลตัวอ่อน การป้องกันรัง และการบินออกรังเพื่อหาแหล่งอาหาร ทั้งแมลงและพืชต่างได้รับประโยชน์ทั้งสองฝ่าย คือแมลงช่วยถ่ายละอองเรณูทำให้พืชติดผล พืชได้รับการผสมเกสร และแมลงได้รับอาหาร อาหารที่แมลงได้รับจากพืช หรือ“เกสรพืช (pollens)” เป็นอาหารที่สมบูรณ์และมีคุณค่าทางโภชนาการมากที่สุดชนิดหนึ่งในธรรมชาติที่มีส่วนประกอบหลายอย่างที่ไม่พบในอาหารที่มาจากสัตว์ และยังอุดมไปด้วย โปรตีน (protein) ไขมัน (lipids) น้ำตาล (sugars) เส้นใย (fiber) เกลือแร่ (mineral salts) กรดอะมิโน (amino acids) สารประกอบฟีนอล (phenolic compounds) และ วิตามิน (vitamins) จากงานวิจัยพบว่า เกสรพืชจะมีกรดอะมิโนเทียบเท่ากับเนื้อวัว ไข่ หรือชีส ในปริมาณที่เท่ากัน นอกจากนี้ ประมาณครึ่งหนึ่งของโปรตีน ยังมีอยู่ในรูปของกรดอะมิโนอิสระ ที่พร้อมให้ร่างกายของคนนำไปใช้ได้โดยตรง ละอองเกสรหนึ่งช้อนชา เปรียบได้กับภูเขาทั้งลูกที่ผึ้งตัวหนึ่งทำงานบินออกหาอาหารเป็นเวลาแปดชั่วโมงต่อวัน ช่วยถ่ายละลองเรณูของพืชกว่า 50,000-100,000 ดอก ในเวลาหนึ่งเดือน และประกอบด้วยเกสรดอกไม้มากกว่า 2.5 พันล้านเมล็ด เกสรพืชในบางครั้งจึงถูกเรียกว่า “ฝุ่นที่ให้ชีวิต” (Guiné, 2015)

     บนพื้นที่สูงมีชนิดพืชและมีความหลากหลายในธรรมชาติมากมาย ซึ่งใช้เป็นแหล่งอาหารสำหรับผึ้งและชันโรง นอกจากนี้ ยังมีพืชเศรษฐกิจที่เกษตรกรปลูกเพื่อสร้างรายได้ และสามารถใช้เป็นแหล่งพืชอาหารสำหรับผึ้งได้เช่นกัน ได้แก่ กัญขง อะโวคาโด กาแฟ ชาอัสสัม เสาวรส พี้ช ส้ม สตรอเบอรี่ และข้าวโพด เป็นต้น น้ำผึ้งเกสรจากพืชบนพื้นที่สูงสามารถสร้างจุดเด่นของน้ำผึ้งที่มีความเป็นอัตลักษณ์ให้กับน้ำผึ้งบนที่สูง อีกทั้งยังมีคุณค่าทางโภชนาการสูงจากเกสรของพืชบางชนิดที่มีสารสำคัญที่มีคุณค่าใช้เป็นยารักษาโรค เช่น น้ำผึ้งเกสรกัญชง มีสาร Cannabidiol (CBD) ที่พบมากในเกสรเพศเมียของดอกกัญชง ไม่มีฤทธิ์กระตุ้นระบบประสาท และมีคุณสมบัติทางการแพทย์หลากหลาย เช่น สาร CBD ที่ถูกนำมาเป็นยารักษาโรคและบรรเทาอาการเจ็บป่วยต่าง ๆ ได้แก่ ทำให้มีความอยากอาหาร ลดความวิตกกังวล ช่วยให้หลับดีขึ้น บรรเทาการเกร็งของกล้ามเนื้อ ลดการอักเสบ และระงับอาการคลื่นไส้อาเจียน เป็นต้น ดังนั้น น้ำผึ้งที่ได้จากการเลี้ยงผึ้งร่วมกับพืชเศรษฐกิจเหล่านี้จะเป็นการเพิ่มมูลค่าและเพิ่มคุณค่าของน้ำผึ้งจากพื้นที่สูงได้

การใช้ผึ้งพันธุ์ ผึ้งโพรง และชันโรงเพื่อผลิตน้ำผึ้งเกสรกัญชงที่มีอัตลักษณ์บนพื้นที่สูง

ชนิดพืชอาหารและเกสรพืช

หมายเหตุ * ภาพละอองเรณูพืชถ่ายภายใต้กล้องจุลทรรศน์ compound microscope

รายชื่อพืชอาหารเด่นของผึ้งและชันโรงที่สำรวจพบบนพื้นที่สูง

 เขียน / เรียบเรียงเรื่องโดย: นายสรายุทธ ปิตตาระเต นางสาว ธีรนาฎ ศักดิ์ปรีชากุล