ผึ้ง (พึ่ง) พาอาศัย ผึ้งมีความสำคัญ ในระบบนิเวศทางธรรมชาติเพราะ ผึ้ง เป็นตัวแพร่กระจายเกสรพืช ช่วยทำให้เกิดการผสมพันธุ์ของพืชในป่าและในการเกษตร ความสมดุลของระบบนิเวศและการอยู่รอดของมนุษย์ขึ้นอยู่กับผึ้งพื้นที่หลายแห่งทั่วโลกพบว่า ประชากรผึ้งลดลงอย่างรวดเร็ว เกิดปรากฏการณ์ “รังผึ้งล่มสลาย” (colony collapse disorder) เป็นผลมาจากการใช้สารเคมี ยาฆ่าแมลง และปุ๋ยเคมีอย่างกว้างขวางในพื้นที่การเกษตร ทำให้ผึ้งตายยกรัง และสิ่งที่สำคัญคือพื้นที่ป่าที่หายไป เปลี่ยนผืนป่าเป็นพื้นที่การเกษตรขนาดใหญ่ และปลูกพืชเชิงเดียว (monoculture) เมื่อฝูงผึ้งค่อยๆ หายไปในระบบนิเวศส่งผลให้ไม่มีตัวกลางผสมเกสรดอกไม้ในพืช จึงไม่เกิดผลิตผลทางการเกษตร ทั้งพืชผัก ผลไม้ รวมทั้งดอกไม้และพันธุ์ไม้ในป่า ผึ้งจึงเป็นตัวบ่งบอกถึงความอุดมสมบูรณ์ของป่าได้

น้ำผึ้งป่าเดือนห้าจากป่าบนดอย

ทันทีที่เข้าเดือนมีนาคมของทุกๆ ปี เราพร้อมเข้าสู่การเรียนรู้วิถีชีวิตผึ้ง และตามเก็บน้ำผึ้งป่า เรียนรู้วิธีแยกน้ำผึ้งออกจากรัง วิธีการกรองให้ได้น้ำผึ้งที่สะอาด บริสุทธิ์ เรารีบหยิบหมวกและออกเดินทางสู่พื้นที่สูง ห้วยเป้า ปางมะโอ ป่าแป๋ และสบเมย ป่าไหนที่มีปริมาณรังผึ้งเยอะ แสดงถึงความอุดมสมบูรณ์ของป่านั้น และแสดงให้เห็นชุมชนตัวอย่างที่ดี ที่ร่วมใจกันดูแลรักษาให้อุดมสมบูรณ์อยู่เสมอ มีการดูแลรักษาป่า การปลูกป่า การเฝ้าระวังไฟป่า ดูแลการลักลอบทำลายป่า จนทำให้ระบบนิเวศในป่าเกิดความสมบูรณ์ยาวนาน ในการเก็บน้ำผึ้งป่าเดือนห้าจากป่าชุมชนบนพื้นที่สูง จะเก็บแต่ส่วนรังที่สะสมน้ำผึ้งเท่านั้น รวงผึ้งที่มีไข่ ตัวอ่อน และนางพญาผึ้ง ชุมชนจะคงรักษาไว้เพื่อให้ขยายพันธุ์ต่อไป นี่คือตัวอย่างการใช้ประโยชน์จากป่าแบบยั่งยืนของชุมชน

รังผึ้งเรขาคณิต

รังผึ้ง (Honeycomb) เปรียบเสมือนเป็นบ้านของผึ้ง นอกจากเป็นที่อยู่อาศัยแล้ว มันก็ยังใช้รังของมันเป็นที่เก็บน้ำผึ้งอีกด้วย รังของผึ้งนั้นสร้างมาจากขี้ผึ้ง แต่ในการผลิตขี้ผึ้งนั้นไม่ใช้เรื่องที่ง่าย กว่าจะผลิตขี้ผึ้งออกมาซัก 1 ออนซ์ ผึ้งตัวน้อยๆ ต้องกินน้ำผึ้งมากถึง 8 ออนซ์เลยทีเดียว ด้วยเหตุนี้เองจึงทำให้ผึ้งมีวิวัฒนาการในการสร้างรัง การที่รังผึ้งมีรูปทรงหกเหลี่ยม (Hexagon) ก็เป็นเพราะว่า ในบรรดารูปทรงต่างๆนั้น รูปทรงกลมสามารถบรรจุน้ำผึ้งได้มากที่สุด แต่พอเอารูปทรงกลมมาเรียงต่อกัน จะเห็นได้ว่ามันยังคงเหลือช่องว่างเล็กๆ ระหว่างวงกลมแต่ละวงอยู่ และช่องว่างเหล่านั้นก็เล็กเกินกว่าที่ผึ้งจะมุดเข้าไปได้ ทำให้สิ้นเปลืองพื้นที่เปล่าๆ แต่ถ้าเป็นรูปหกเหลี่ยม มันจะมีลักษณะคล้ายทรงกลมมากที่สุด แล้วมันก็เรียงติดกันได้อย่างแนบสนิท ไม่มีช่องว่างใดๆเหลืออยู่เลย มีพื้นที่ในการเก็บน้ำผึ้งได้มากกว่า ใช้ขี้ผึ้งในการสร้างน้อยที่สุด จึงทำให้ผึ้งทำงานน้อยลง เพราะสามารถใช้ผนังร่วมกันได้ แถมยังเก็บน้ำผึ้งได้มากที่สุดอีกด้วย

ผลผลิตจากป่า

น้ำผึ้งธรรมชาติ นับเป็นผลผลิตแสนพิเศษที่ธรรมชาติมอบให้แก่มนุษยชาติไว้เติมความอร่อย รวมถึงเป็นยารักษาโรคที่ช่วยชีวิตมนุษย์มานานนับพันปี เนื่องจากน้ำผึ้งมีสรรพคุณเป็นยา ดอกไม้ป่าส่วนใหญ่ที่อยู่บนพื้นที่สูงนั้นมีฤทธิ์เป็นสมุนไพร ทำให้น้ำผึ้งมีสรรพคุณทางยาตามไปด้วย น้ำผึ้งแต่ละรังมีสรรพคุณไม่เหมือนกัน เพราะป่าแต่ละบริเวณมีพืชพรรณที่แตกต่างกัน ส่วนน้ำผึ้งของแต่ละปี เป็นรสชาติที่สื่อสารเรื่องราวที่เกิดขึ้นในปีนั้นๆ การมีผึ้งที่ช่วยผสมเกสรจะช่วยให้ป่าที่นี่อุดมสมบูรณ์ นับว่าเป็นการอยู่ด้วยกันและการใช้ประโยชน์จากป่าแบบยั่งยืนที่ดีจริงๆ

คน ผึ้ง ป่า บนพื้นที่สูง

น้ำผึ้งเดือนห้าสอนให้เราได้เห็นว่า ไม่ว่าเราจะอยู่ส่วนไหนของโลก เราสามารถเป็นอีกหนึ่งเสียงที่ช่วยกันดูแลรักษาธรรมชาติและโลกที่เราอยู่ ถ้าเราอยากมีน้ำผึ้งทาน เราต้องช่วยกันอนุรักษ์ ฟื้นฟู และดูแลป่าให้คงไว้ซึ่งความหลากหลายทางชีวภาพ ถ้าเราอยากมีปลาทาน เราต้องช่วยกันดูแลแหล่งน้ำ ถ้าเราอยากมีอากาศบริสุทธิ์ไว้หายใจ เราต้องช่วยกันลดการสร้างมลพิษ ถ้าเราอยากมีที่ท่องเที่ยวสวยๆ เราต้องช่วยกันดูแลสถานที่ที่ไป เคารพ และเที่ยวแบบรับผิดชอบ ถ้าเรารักวัฒนธรรมประเพณีไทย เราต้องช่วยกันสืบต่อ ถ้าเรารักประเทศไทย รักรากเหง้าของตัวเอง และช่วยเหลือชุมชน ช่วยเหลือกันและกัน

เขียน / เรียบเรียงเรื่องโดย: นางสาวธีรนาฎ ศักดิ์ปรีชากุล