ท่ามกลางขุนเขาบนดอยสามหมื่น ที่มีชื่อมาจากสำเนียงลีซูว่า “ซ่าเหมื่น” ซึ่งแปลว่า “สามทาง” หมายถึงจุดบรรจบของเมืองคอง เมืองแหง จังหวัดเชียงใหม่ และเมืองปาย จังหวัดแม่ฮ่องสอน เนื่องจากตั้งอยู่ในพื้นที่ภูเขาที่สูง 800 – 1,600 เมตร และมีสภาพอากาศหนาวเย็นเกือบตลอดทั้งปี ชุมชนลีซูจึงสั่งสมภูมิปัญญาและวัฒนธรรมอาหารการกินที่เป็นทั้ง “อาหารและยาบำรุงสุขภาพ”

ป้าอาหมี่มะ เลาย้าง หญิงลีซูวัย 60 ปี ชาวบ้านแม่สะลา (บ้านบวกควาย) หมู่บ้านในดอยสามหมื่น ซึ่งอยู่ในโครงการพัฒนาพื้นที่สูงแบบโครงการหลวงเพื่อแก้ปัญหาพื้นที่เฉพาะบ้านป่าเกี๊ยะใหม่ ตำบลเมืองคอง อำเภอเชียงดาว จังหวัดเชียงใหม่ เล่าถึงความเป็นอยู่ของชุมชนในดอยสามหมื่นที่ในอดีตปลูกข้าวไร่ ผักสวนครัว เลี้ยงสัตว์และหาของป่าเป็นอาหาร โดยอาหารส่วนใหญ่กินคู่กับน้ำพริก เช่น น้ำพริกคั่ว ที่ภาษาลีซูเรียกว่า “ลาจึติ๊ติ๊ลุลุ” และน้ำพริกมะเขือเทศ เพราะมีรสชาติเผ็ดร้อน ช่วยเจริญอาหาร กระปรี้กระเปร่า เลือดลมไหลเวียนดี มีเรี่ยวแรงในการทำงาน อีกทั้งช่วยให้ร่างกายอบอุ่นในสภาพอากาศหนาวเย็น 

น้ำพริกคั่ว (ลาจึติ๊ติ๊ลุลุ) เป็นอาหารที่ชาวลีซู ทำเป็นประจำโดยใช้พริก กระเทียม และเกลือ มาโขลกเข้าด้วยกัน คั่วด้วยไฟกลางให้พริกหอมและแยกชั้นจากน้ำมันก็เป็นอันเสร็จ โดยตามหลักโภชนาการแล้ว พริก มีสารแคปไซซิน (Capsaicin) ช่วยในเรื่องการย่อยอาหาร ขับลม ลดระดับน้ำตาลและไตรกลีเซอไรด์ในเลือด ทั้งยังขับเหงื่อและมีสารต้านอนุมูลอิสระ กระเทียม ช่วยขับลมและย่อยอาหาร ลดน้ำตาลและไขมันในเลือด ลดการอักเสบ เหนี่ยวนำให้วิตามินบี 1 ออกฤทธิ์บำรุงระบบประสาท ป้องกันการอุดตันในหลอดเลือด

ป้าอาหมี่มะ ยังเล่าอีกว่า เสน่ห์ของการปรุงน้ำพริกคั่วไม่ใช่เพียงแค่การทำอาหารที่ทุกคนชื่นชอบ แต่ยังทำให้ทุกคนในบ้านได้มารวมตัวกัน ลูกหญิงชายจะมาช่วยกันเด็ดพริก แกะกระเทียม เตรียมฟืน สอนลูกๆ ให้ปรุงน้ำพริกอย่างใจเย็น มีสมาธิ และอดทน คุมไฟให้พอดีไม่ให้พริกไหม้ ขณะที่หลานตัวเล็กๆ ได้นั่งผิงไฟฟังเรื่องเล่าของผู้ใหญ่ การปรุงน้ำพริกจึงเป็นอีกช่วงเวลาที่สำคัญของครอบครัว