มะเขาควาย หรือชื่อท้องถิ่น มะเขาวัว

มะเขาวัว ชื่อวิทยาศาสตร์ Dittoceras maculatum Kerr วงศ์ APOCYNACEAE เป็นพืชไม้เถาเลื้อยยาว มักเลื้อยพาดตามต้นไม้ใหญ่ ในทุกส่วนของมะเขาควายจะมีน้ำยางสีขาวลักษณะเหมือนน้ำนม ใบเดี่ยวรูปรี ปลายใบแหลม ใบจะออกเรียงเป็นคู่ตรงข้ามกัน ออกดอกเป็นช่อสีขาวในเดือนพฤศจิกายน-ธันวาคม ส่วนผลจะออกเป็นฝักคู่ในเดือนพฤษภาคม-มิถุนายน และสามารถเก็บเกี่ยวผลผลิตได้ในเดือนสิงหาคม-กันยายน ชอบขึ้นในป่าดิบเขาที่มีความชื้น สูงจากระดับน้ำทะเลประมาณ 1,000 เมตรขึ้นไป ในพื้นที่ศูนย์พัฒนาโครงการหลวงแม่แฮ พบที่บ้านแม่แจ๊ะ ตำบลบ่อแก้ว อำเภอสะเมิง จังหวัดเชียงใหม่ ความสูงจากระดับน้ำทะเล 1,200 เมตร และโครงการพัฒนาพื้นที่สูงแบบโครงการหลวงบ่อเกลือ พบที่บ้านห้วยโทน ตำบลดงพญา อำเภอบ่อเกลือ จังหวัดน่าน ความสูงจากระดับน้ำทะเล 800-1,200 เมตร

มะเขาควาย ถือเป็นโอกาสการสร้างเศรษฐกิจชุมชน จากฐานชีวภาพของชุมชนบนพื้นที่สูง ซึ่งปัจจุบันนอกจากชุมชนจะนำมารับประทานสด หรือแปรรูปเป็นมะเขาควายดอง หรือแช่อิ่มขายกิโลกรัมละ 80-100 บาท แล้ว บางพื้นที่ยังเป็นผลไม้ส่งออกไปยังต่างประเทศ เช่น อเมริกา เป็นต้น ซึ่งช่วงไหนที่มีผลผลิตออกเยอะ สามารถสร้างรายได้ให้กับชุมชนได้ถึงหลักหมื่นบาทต่อเดือน

คุณค่าทางโภชนาการของมะเขาควาย จำนวน 100 กรัม จะให้พลังงาน 38.72 กิโลแคลอรี คาร์โบไฮเดรต 8.06 กรัม โปรตีน 0.90 กรัม มีเส้นใย 4.28 กรัม แคลเซียม 112.6 มิลลิกรัม ฟอสฟอรัส 62.4 มิลลิกรัม และเบต้าแคโรทีน 70.61 ไมโครกรัม

ลักษณะของมะเขาควาย

ลำต้น

ใบ

ผล

การใช้ประโยชน์ตามภูมิปัญญาชาติพันธุ์ของ "ม้ง" และ "ลั้วะ"

การใช้ประโยชน์จาก "ผล"

• ม้ง นำมาดอง หรือรับประทานสด ผลสดช่วยแก้ไข รักษาโรคไต ช่วยให้กระปรี้กระเปร่า
• ลั้วะ นำมาดอง หรือรับประทานสด

การใช้ประโยชน์จาก "ยางจากผล"

• ม้ง รักษาโรคกระเพาะ (ทานผลสดโดยไม่ต้องล้างยาง)
• ลั้วะ แก้ท้องเสีย ช่วยบำรุงกำลังเพศชาย

การใช้ประโยชน์จาก "เถาและใบ"

• ม้ง นำมาตากแห้งหรือใช้สด ต้มน้ำอาบและดื่ม ช่วยรักษาโรคอัมพฤกษ์อัมพาต
• ลั้วะ -

การใช้ประโยชน์จาก "เถา"

• ม้ง หั่นต้มน้ำเดือดในภาชนะที่มีคราบหินปูนเกาะ ทำให้หินปูนหลุด
• ลั้วะ -

เขียน / เรียบเรียงเรื่องโดย: ดร.จารุณี ภิลุมวงค์ และนางสาวกมลทิพย์ เรารัตน์