องค์ความรู้เพื่อการพัฒนาพื้นที่สูงอย่างยั่งยืน - HKM

การเรียนรู้ของเกษตรกรบนพื้นที่สูงเป็นอย่างไร?

เมื่อกล่าวถึงการเรียนรู้ (Learning) อาจนึกถึงนักเรียน โรงเรียน ครูอาจารย์ ตำราเรียน หรือเด็กและเยาวชนที่อยู่ในวัยเรียน แท้จริงแล้วมนุษย์ล้วนมีการรับรู้และการเรียนรู้เกิดขึ้นตลอดเวลาทั้งที่รู้ตัวว่ากำลังเรียนรู้และไม่รู้ตัว ในทางจิตวิทยาการเรียนรู้ หมายถึง “การเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมของบุคคลอย่างค่อนข้างถาวร อันเป็นผลมาจากการฝึกฝนหรือประสบการณ์” ซึ่งแต่ละบุคคลจะมีความถนัดในการรับรู้ไม่เหมือนกัน บางคนรับรู้ได้ดีผ่านการมองเห็น (Visual) บางคนรับรู้ผ่านการฟัง (Auditory) ในขณะที่บางคนรับรู้ผ่านการลงมือทำ (Kinesthetic) ดังนั้น การเข้าใจ “วิธีการเรียนรู้” จึงเป็นกุญแจสำคัญสู่การพัฒนาศักยภาพของเกษตรกรบนพื้นที่สูงได้อย่างมีประสิทธิภาพ โดยสามารถจัดรูปแบบการเรียนรู้ของเกษตรกร ในโครงการพัฒนาพื้นที่สูงแบบโครงการหลวงเป็น 4 กลุ่มใหญ่ๆ

(1) กลุ่มเรียนรู้จากข้อมูลรอบด้าน ส่วนใหญ่เป็นเกษตรกรที่มีอายุ 46-60 ปี เป็นผู้ที่มีความสุขุมรอบคอบ การเรียนรู้เกิดจากการสั่งสมประสบการณ์ที่ได้จากการศึกษาดูงาน การฝึกอบรม และคำแนะนำจากเจ้าที่ส่งเสริมการเกษตร พร้อมปรับเปลี่ยนเมื่อได้รับข้อมูลที่ครอบคลุมทั้งการผลิต การตลาด และผลตอบแทน เช่น กลุ่มผู้ปลูกผักในโครงการพัฒนาพื้นที่สูงแบบโครงการหลวงแม่จริม อ.แม่จริม จ.น่าน เดิมเกษตรกรปลูกข้าวโพดเลี้ยงสัตว์ แต่เมื่อได้รับความรู้จาก สวพส. และเห็นโอกาสทางการตลาดจึงปรับเปลี่ยนระบบเกษตร มาปลูกพืชผักในโรงเรือน ลดการใช้สารเคมี และมีรายได้ที่มั่นคง 

(2) กลุ่มเรียนรู้จากตัวอย่าง อาศัยอยู่ในชุมชนห่างไกล มีข้อจำกัดในการเข้าถึงความรู้และการติดต่อสื่อสาร มีความลังเลไม่กล้าตัดสินใจที่จะปรับเปลี่ยนในเวลาอันรวดเร็ว การเรียนรู้เกิดจากการเห็นตัวอย่างความสำเร็จของเกษตรกรทั้งในหรือนอกชุมชน โดยระบบพี่เลี้ยงหรือการให้คำแนะนำและติดตามอย่างใกล้ชิดของนักพัฒนามีส่วนสำคัญต่อการพัฒนากระบวนการเรียนรู้ของเกษตรกร ดังจะเห็นได้จากความสำเร็จของ นายจะแฮ พยายล ผู้นำเกษตรกรในโครงการพัฒนาพื้นที่สูงแบบโครงการหลวงห้วยฮะ อ.ปาย จ.แม่ฮ่องสอน เดิมเกษตรกรยังชีพด้วยการปลูกข้าวโพดเลี้ยงสัตว์และถั่ว ด้วยความชอบการเรียนรู้เมื่อมีโอกาสมักขอไปศึกษาดูงานและแลกเปลี่ยนความรู้เรื่องการปลูกไม้ผลกับเกษตรกรรายอื่นในชุมชน ต่อมาเมื่อ สวพส. เข้ามาดำเนินงานที่บ้านแม่ยะน้อย ให้การอบรมความรู้ด้านไม้ผล กอปรกับความสนใจส่วนบุคคลและเห็นความสำเร็จของคนในชุมชน จึงปรับเปลี่ยนระบบเกษตรจากการปลูกพืชเชิงเดี่ยวมาเป็นไม้ผล ได้แก่ อาโวคาโด มะม่วงน้ำดอกไม้สีทอง และส้มสายน้ำผึ้ง จนกลายเป็นผู้นำเกษตรกร และอยู่ระหว่างการพัฒนาแปลงให้เป็นแหล่งเรียนรู้ของชุมชน